Over biodynamisch imkeren
De ‘imme’ als spiegel;
'Het honich zouden zijn soet boven alle saecken
waert dat de liefde niet noch soeter placht te smaecken...'
Als je gebogen over een open bijenkast staat op een wat koelere zomerdag en je voelt de warmte van de bijen als een zucht levensadem, dan is dat echt een magische ontmoeting. Bijen houden met elkaar hun lichaamstemperatuur op zo’n 35 C°. Dat is bijna net zo warm als de onze! Binnen het biodynamische (bd) imkeren wordt een bijenvolk een ‘imme’ genoemd, waarvan ook het woord ‘imker’ is afgeleid. De bijenkolonie als superorganisme wordt gezien als één dier, als één ondeelbaar wezen dat bestaat uit soms wel 60.000 bijen met het broed, het voer met honing en stuifmeel, de raten als het skelet én de omgeving. Als je bedenkt dat haalbijen in een straal tot drie kilometer bloemen bezoeken dan is de imme in de zomer ineens het grootste landbouwhuisdier geworden dat pulserend in een totale symbiose leeft met het haar omringende landschap. Je zou zelfs kunnen zeggen: de bij is haar omgeving! En dat maakt haar tegelijkertijd heel kwetsbaar. Ze bezwijkt door verstoringen in haar natuurlijke leefomgeving door monocultuur in de landbouw, gebruik van kunstmest, van herbiciden en insecticiden als neonicotinoïden, mannelijk steriele gewassen zonder stuifmeel, genetisch gemodificeerde gewassen (GMO’s) en elektromagnetische straling. De bijen geven nadrukkelijke een duidelijk signaal, als de kanarie in de kolenmijn. De imme houdt ons een spiegel voor: als wij de aarde goed verzorgen en gezond houden met een biodiverse landbouw, vrij van landbouwgif en kunstmest, het landschap én de stad uitbundig en wild laten bloeien met bomen, struiken en kruidige bloemen dan gaat het ook goed met de bijen en daarmee natuurlijk ook met ons.
De honingbij is sinds oeroude tijden door de mens gedomesticeerd. Ze is noch wild, noch tam en bij en mens onderhouden een innige wederkerige afhankelijke relatie. Niet alleen voor de honing en de kostbare bijenwas, maar vooral in het besef dat bijen onmisbaar zijn voor onze voedselproductie door bloembestuiving en daarmee mooie vruchtvorming. Het gaat om de fruit- en groenteteelt, zoals onder andere appels, peren, zachtfuit, paprika, courgettes, meloenen, etc., maar ook in de zaadteelt zijn bijen absoluut onmisbaar. De honingbij bestuift goed, werkt daarin behoedzaam en efficiënt, ze is als volk met velen, ze is verplaatsbaar en vliegt bloemvast, dat wil zeggen dat ze in een vlucht op dezelfde plant blijft vliegen, wat belangrijk is in de bevruchting. Tot voor kort werd maar liefst 80% van insectenbestuiving van gewassen aan honingbijen toegeschreven, maar recent onderzoek heeft aangetoond dat ook de wilde of solitaire bijen een belangrijk aandeel daarin hebben.
Het is onder andere door die onmisbare rol in de vruchtbaarheid en in het mysterie van het leven dat de honingbij al in de oudheid een sacrale betekenis heeft gekregen. Van oude mysteriestromingen tot in de grote bekende religies en in spirituele stromingen werd aan de honingbij een goddelijke status toegekend.
Die sacraliteit rond bijen zijn we inmiddels allang kwijtgeraakt. De manier van imkeren is de laatste honderd jaar steeds technischer en kunstmatiger geworden, met nadruk op honingopbrengst. Ruim 100 jaar geleden, voor de introductie van de bijenkast werd er geïmkerd in korven en was honing nog een bijzonder en schaars product. In de korf bouwen bijen hun raten vast aan de wanden en daardoor was een flinke ‘slachting’ nodig om honing te oogsten. De bijenkast, in Nederland pas na WOII grootschalig in gebruik genomen, met losse uitneembare ramen, maakten het oogsten van honing voor de imker veel gemakkelijker. Met ingrepen als introductie van ramen en kunstraat, voeren van suikerwater, koninginnenteelt, kunstmatige inseminatie en zwermverhindering, is de productie van honing weliswaar opgevoerd, maar is het natuurlijk evenwicht in de immen drastisch verstoord.
In het biodynamisch imkeren wordt gekeken naar het natuurlijk gedrag van de bijen en zien we de immen als één geheel in verbondenheid met het landschap en zelfs verder: met de kosmos. De immen worden door de imker begeleid en ondersteund in hun natuurlijke ontwikkeling en ritme. Ook voelt een bd-imker zich verantwoordelijk voor de leefomgeving van de bijen want er moet voldoende voedselaanbod in de omgeving van de kasten zijn. Het zwermen, de natuurlijke geboorte van een bijenvolk, is een wezenlijke eigenschap en neemt een belangrijke plaats in. Ook als basis voor natuurlijke selectie zodat de bijen van binnenuit krachtiger en weerbaarder worden. Als bd-imker moeten we dit zwermen voor bij én mens zo zorgvuldig mogelijk begeleiden. Het bd-imkeren kent geen praktijkmethode. Wel hebben bd-imkers onderling uitgangspunten geformuleerd:
Zwermen is de basis voor de geboorte van de nieuwe imme
De imme bouwt haar eigen raten. Met kunstraat wordt het bijenorganisme in een vorm gedrongen die niet de hare is. Kunstraat is bovendien erg grof. Het belemmert de communicatie en een goede communicatie is van belang voor een goede vitaliteit.
Bij-eigen natuurlijke afstand tussen de raten: 35 mm van hart tot hart met 11, liefst 9 raams kasten.
De bijen wonen in één grote ruimte, waarin ze een ongedeeld bijenlichaam kunnen bouwen. Een grote korf of in een kast van natuurlijke materialen met hoge ramen.
Iedere imme mag zoveel darren (mannelijke bijen) hebben als ze zelf voortbrengt. Darren hebben een bijzondere functie; darren zijn vooral de communicatoren (de zenuwcellen) binnen de imme en met andere immen.
Bijvoeren en inwintering bij voorkeur op eigen honing. Als dat niet lukt een suikeroplossing met eigen honing en/of kruidenthee (met o.a. kamille) en eventueel een snufje zout.
De bijenwoning is van stro(rogge- of bunt) en/of van ongelijmd hout. Geen of zo min mogelijk metalen delen in de kast: afstandsreepjes, ijzerdraad in kunstraat. Ook geen gelijmde multiplex kasten.
Er is een respectvol contact van imker tot imme. Een imker die niet overgevoelig is voor bijensteken werkt met blote handen in de bijen. De bijen kunnen de imker dan laten merken als deze te grof werkt. Het is aan de imker te begrijpen waarom er in bepaalde situaties gestoken wordt.
In het biodynamisch imkeren wordt niet geïmkerd voor de honing maar voor het voortbestaan van de bij. De natuurlijke vermeerdering, het zwermen, kost een imker veel honing. Voordat een zwerm vertrekt, zuigt ze zich vol met honing. Voor de imker blijft er dan niet veel meer over. Bovendien overwinteren de bijen op eigen honing en wordt geen honing weggehaald om daarvoor suikerwater in de plaats te geven.
Als de omstandigheden voor bijen gunstig zijn, - en dat is in ons dichtbevolkte land met een koel gematigde klimaat geen vanzelfsprekendheid - produceren zij meer honing dan ze zelf nodig hebben. In de duisternis van de bijenkast of korf, in een bijna ‘alchemisch’ proces vormen bijen van fijne druppels nectar gouden honing. Om een potje honing te vullen zijn ontelbare bezoeken aan bloemen nodig in wel 12.500 vluchten. Omgerekend moeten bijen met z’n tienduizenden daarvoor een rondje rond de aarde vliegen. En er zijn veel bloemen nodig: heel veel verschillende bloemen! Je zou kunnen zeggen dat je met de smaak van honing de omgeving, het bloeiende landschap kunt proeven. Bijen maken daarmee een ‘afdruk’ van de omgeving. Als de natuurlijke omgeving en het landschap in evenwicht is; de aarde krachtig en gezond, dan hebben we letterlijk zicht op het land van ‘melk en honing’.
Er is (nog) geen Nederlandse honing verkrijgbaarmet het Demeter keurmerk, hét keurmerk voor de biodynamische landbouw en producten. Wel is er honing uit het buitenland te koop met het keurmerk. Het Demeter keurmerk geeft de zekerheid dat de honing afkomstig is van een imkerij die werkt volgen de biodynamische uitgangspunten.
Bijen spiegelen, zijn zowel wild als tam, goddelijk, angstaanjagend, schenkend, genezend, helend, ontzagwekkend, liefdevol, symbool van vruchtbaarheid, symbool van het Woord, mannelijk en vrouwelijk tegelijk, meesterarchitecten en nog veel meer. Zij is altijd al in onze cultuurgeschiedenis een onuitputtelijke bron van inspiratie geweest. Zowel in de politiek, wetenschap, samenleving, in religies en spirituele stromingen. In verwondering over de imme? Ontdek meer op onze blog …
Een bewerking van deze tekst is eerder verschenen in: BIOscope, huismagazine van De Groene Passage, Lente 2016